De Opstand van de Gilets Jaunes – De Balans Opgemaakt

Hoewel er nog steeds ieder weekend hevig gedemonstreerd en geblokkeerd wordt in Parijs en andere plaatsen in Frankrijk, lijkt de opstand van de ‘Gilets Jaunes’ (Gele Hesjes) op haar retour te zijn. De deelnemers aantallen bij de protesten lijken langzaam maar zeker af te nemen. In een eerder artikel hebben wij getracht de sociale en politieke oorsprong van deze spontane volksbeweging te analyseren; “Gele Revolutie of Beweging van de Kleinburgerij?”. We classificeerden deze daarbij als een militante maar kleinburgerlijke beweging. In dit stuk kijken we, om de balans op te maken, naar de verdere evolutie van dit fenomeen.

De Eiffeltoren in Parijs gehuld in rook tijdens protesten van de Gilets Jaunes

Gele Hesjes: Een brede volksbeweging


De Gele Hesjes-beweging kenmerkt zich door haar heterogene karakter. Er wordt een breed politiek eisenpakket nagestreefd, variërend van oproepen tot sociaal-economische hervormingen tot meer reactionaire eisen – in feite kan iedereen een ‘geel hesje’ zijn. De beweging functioneert zelfstandig,  los en onafhankelijk van de traditionele vakbonden en (arbeiders-)partijen. Wat er binnen deze beweging aan arbeiders deelneemt, komt veelal voort uit de kleinbedrijven (waarin geen vakbond actief is). Het andere overgrote deel is gepensioneerd of zelfstandigen (ZZP'ers, zelfstandige ondernemers etc.). Dit alles weerspiegelt het kleinburgerlijke karakter van de beweging, aangezien er geen onafhankelijke (proletarische) klassenpositie wordt ingenomen; er wordt immers niet gekozen tussen een houvast aan de oude kleinburgerlijke situatie en een verval in het proletariaat.


Opmerkelijk aan deze beweging is wel, dat de arbeidersklasse voor het eerst binnen militante anti-regeringsprotesten een gemarginaliseerde rol speelt. Dat is grotendeels te wijten aan de vakbondsbureaucratie, die aanvankelijk géén steun wilde geven aan de Gele Hesjes. Op 1 december vorig jaar hield de CGT een landelijke betoging tegen werkloosheid in Parijs, maar in plaats van de demoroute te laten eindigen cq. aan te laten sluiten bij die van de Gele Hesjes op dezelfde dag, om zo een brede solidariteitsdemo te smeden, liet de CGT-bureaucratie haar achterban de andere kant op lopen; van de Gele Hesjes vandaan dus! Deze onnavolgbare stellingname leidde tot grote onvrede bij de vakbondsbasis en uitte zich in zelfstandige deelnames aan de acties van de Gele Hesjes (1). Het brede heterogene karakter van de Gele Hesjes werd ook benadrukt door het feit dat ook studenten en middelbare scholieren zich in de anti-systeem eisen van de Hesjes konden vinden. Scholieren zagen hier een kans om eindelijk eens tegen de autoriteiten van de Franse schoolbanken te rebelleren (zeker bij de ghettokids uit de banlieues, die weinig op hebben met de racistische Franse staat). Dit leidde o.a. tot de heftige beelden van 153 gearresteerde jongeren in Mantes-la-Joli.

Schermafbeelding van een beruchte video, waarin de Franse flics rebellerende scholieren als zware misdadigers behandelt, en ze vernedert om een voorbeeld te stellen

Gezamenlijk tegen het systeem


Dat het Franse volk een militante protestcultuur met een flinke dosis argwaan jegens de autoriteiten kent, werd in de recente geschiedenis meermaals duidelijk: van Mei '68, de beweging tegen de pensioenhervormingen van 2010, de antibelasting-beweging van de Rode Mutsen(2) (2013) tot de hevige strijd tegen de arbeidshervormingen van de Loi Travail (2016). Uit deze lange traditie van militant verzet tegen het systeem komt nu weer de Gele Hesjes beweging voort. En wederom bleef dit niet zonder resultaat. De totale ‘economische schade’ van blokkades en demonstraties wordt nu al officieel geschat op 10 miljard euro.


De totale rekening kan echter nog flink oplopen. Eén van ’s lands grootste supermarktketens, Auchan, zegt tot nu toe 150 miljoen euro omzetverlies te hebben geleden. Winkeliers boekten gemiddeld ‘ongeveer 25 procent omzetverlies’, aldus staatssecretaris Agnès Pannier-Runacher van Economische Zaken. Winkelcentra hebben het over een totale verliespost van ‘ongeveer twee miljard euro’, aldus branchevereniging CNCC. Economische schade op kleinere schaal is er ook. De winkel van luxemerk Dior op de Champs-Elysées in Parijs werd tijdens een demonstratie geplunderd. Kosten: 1 miljoen euro. In Bordeaux, waar het enkele keren tot zware gevechten kwam tijdens demonstraties van gele hesjes, liepen de hotels leeg. Patrick Seguin van de lokale Kamer van Koophandel: ‘In tien dagen tijd is de helft van alle hotelreserveringen in de stad geannuleerd.’ De Franse Centrale Bank rekende uit dat de economische groei door al die gebeurtenissen in het vierde kwartaal 0,2 procent lager uitkomt dan verwacht. De economische impact van de Gele Hesjes beweging moet dus niet onderschat worden. Nu linkse en rechtse krachten zich verenigden tegen het systeem, stond de Franse samenleving op haar grondvesten te schudden.

Gele Hesjes beweging demonstreert op de Champs-Elysées

De Gele Beeldenstorm


De protesten van de Gele Hesjes staan ondertussen bekend om hun garantie tot geweldsuitbarstingen tegen de politie, resp. de Franse staat. “Het geweld van de straat", “Vernielers van de Republiek” (doelend op de “Beeldenstorm" van Marianne bij de Arc de Triomphe of hun plunderingen van luxe winkels?). Allemaal harde taal van de kant van de Franse staat ten opzichte van de Gele Hesjes. Nog harder waren haar daden: honderden gewonden, betogers in coma, deelnemers die ledematen verloren door toedoen van FLI-F4-granaten van de CSR(3), gefabriceerd ‘bewijsmateriaal’ tegen militanten en een hoogbejaarde vrouw die in Marseille stikte in haar woning (op 4 hoog!) toen er een traangasgranaat naar binnen vloog. Niet te vergeten, ook nog ongeveer 179 deelnemers die het ziekenhuis in gemept werden door oom agent.


Als er rechtse initiatieven bij de Gele Hesjes aanwezig waren, werden deze vaak op lokaal niveau bestuurd(4). Wanneer later massalere protesten in de grote steden plaats vonden, namen linkse elementen mee het initiatief over en dook er weer de nodige sociale agitprop op binnen de beweging; zoals eisen voor hoger minimumloon en voor het aftreden van Macron. De smeris was het gezamenlijke optreden van nationale en sociale revolutionairen duidelijk ook niet ontgaan. Bij de vele confrontaties met de smeris werden er regelmatig bekende militante activisten van beide (linkse en rechtse) fronten herkend, die nu voor de verandering eens samen optrokken tegen de Franse staat.

Stillen, perfect vermomt als casseurs (relschoppers), arresteren een Gele Hesje op een betoging in Parijs, 1 december 

De Franse staat reageerde met harde repressie. Zo werd op 8 december rond 11:00 één van de vermeende auteurs (het ‘Onzichtbare Comité) van het pamflet 'De Komende Opstand' uit 2007, Julien Coupat, gearresteerd nadat hij zijn woning verliet om naar de protesten van de Gele Hesjes te gaan. De binnenlandse veiligheidsdienst DGSI onderschepte hem daar, met het totaal absurde idee dat deze ene man een dergelijke beweging beïnvloed en gemanipuleerd had met zijn manifest. Toch is het idee dat er een link is tussen de Gele Hesjes en het befaamde pamflet ook weer niet zo ridicuul. Immers, het pamflet put veel inspiratie uit de stadsguerrilla (in het bijzonder de spontane rellen van de jongeren in de banlieues), pleit voor de vorming van lokale communes (basisdemocratie), pleit voor afkeer tegen elke bestaande organisatie en politieke milieu (advies: laat je er niet door opslokken) en pleit voor de sabotage en blokkade van de infrastructuur. Anarchisme pur sang. Tevens ook iets wat de Gele Hesjes instinctief al deden op de snelwegen en rotondes op lokaal niveau sinds haar opkomst. Gezien het wantrouwen van bestaande organisaties en politieke milieus en daarmee de vrees om door deze opgeslokt te worden, is deze angst van zowel het pamflet als van de Gele Hesjes niet meer dan terecht(5).

De bekende anarchist Julien Coupat wordt een paar straten van zijn huis gearresteerd door Franse Anti-Terrorisme Eenheden

Over het hoogtepunt heen


Hoewel rond 17 december de ontruimingen van de snelwegblokkades en de bezette tolhuisjes (die veelal vernield waren) begonnen en vanaf 24 december de meeste vrachtwagens voor het eerst sinds een maand weer vrij konden doorrijden, heeft de Gele Hesjes beweging met haar militante protesten zeker enkele sociale verworvenheden terug gewonnen, of op zijn minst enkele annuleringen van geplande hervormingen gerealiseerd. Vermakelijk is ook dat van de maatregelen die door de Gele Hesjes van Macron zijn afgedwongen, de kosten grotendeels bij de Europese Unie komen te liggen. Het Franse begrotingstekort in 2019 zou eigenlijk 2,8% moeten bedragen, maar zal nu door de toezeggingen aan de Gele Hesjes oplopen tot 3,8% (aldus de voorspelling halverwege december). Ter vergelijking: de populistische Italiaanse coalitie van de Vijf Sterren beweging en Lega lag toen al een half jaar in de clinch met Brussel over een oplopend begrotingstekort van 2,4%. De staatsschuld van Italië betreft dan weliswaar 130%, maar de Franse staatsschuld tikt ook de 100% aan.

Gele hesjes blokkeren een tolhuisje in Frankrijk met spandoek: "Frankrijk is woedend!"  

Dat alles neemt echter niet weg dat de Gele Hesjes in essentie een kleinburgerlijk klassenkarakter heeft. Het is een radicale uitdrukking van een wanhopig kleinburgerdom dat het proletariaat in geworpen wordt. Door dit klassenkarakter ontbeert deze een duidelijke antikapitalistische kritiek, en blijft men veelal hangen in halfslachtige, reformistische sociale eisen, zonder de onderliggende aard van het kapitalisme te bekritiseren. Dat is de reden dat de acties van de Gele Hesjes zich in de (kapitalistische) reproductie sferen bevinden, omdat zij het productieproces van het Franse kapitalisme niet in zijn geheel aantasten. Zoals alle kleinburgerlijke bewegingen staan de Gele Hesjes voor de keus om in opstand te komen tegen de heersende klasse of om het compromis met hen aan te gaan om hun geprivilegieerde positie tot op zekere hoogte te handhaven. Hier zal het tegenstrijdige karakter onvermijdelijk leiden tot een breuk tussen een radicale vleugel enerzijds en een reformistische vleugel anderzijds.


Het aantal Gele Hesjes dat sinds eind vorig jaar elk weekend in geheel Frankrijk de straat op gaat, daalt langzaam maar zeker. Afgelopen zaterdag (12 jan.), waren er nog maar ongeveer 84.000 betogers (in tegenstelling tot de ruim 300.000 man eerder) die deel namen aan de protesten. Intussen schijnen Franse instituties ondertussen langzaam maar zeker grip op deze kwade burgers te krijgen, echter niet via de centrale Franse staat. Slechts 31% van de Fransen vertrouwt zijn parlementslid nog. Ook de premier lukt het niet om grip te krijgen met slechts 25% vertrouwen. Laat staan Macron die nog slechts 23% vertrouwen geniet. Veel Fransen in de kleinen steden en dorpjes (de “thuisbasis” van de Gele Hesjes) lijken nog wel vertrouwen te hebben in de lokale politiek en burgemeesters. Burgemeester Bussière van een Normandische dorpje is dan ook opgelucht. ,,Mensen zijn blij als ze gehoord worden. Wij wilden de discussie weer terugbrengen bij officiële instituties”. Weg van de straat, terug naar de poppenkast van de burgerlijke democratie dus. Het initiatief komt van de Association des Maites Ruraux de France, een club van burgemeesters van kleine plaatsjes. De “boze" inwoners van dergelijke plaatsen kunnen hun klachten opschrijven in zogenaamde 'klaagbrieven' (Cahiers de Doléances - verwijzend naar de maanden voor de Franse Revolutie, toen burgers hun beklag over Lodewijk XVI konden deponeren bij de Staten-Generaal in Versailles). De klachten kunnen een oproep tot btw afschaffing op eerste levensbehoeften zijn; maar ook een eis tot vermogensbelasting voor alle rijken. Zeer diverse grieven dus, net als de Gele Hesjes-beweging zelf. Het komt er dus op neer dat de terecht kwade Fransen nu per gemeente hun stoom eventjes mogen afblazen om de beweging zo te pacificeren en terug in de pas te laten lopen met de burgerlijke democratie.

Gele Hesjes worden op het stadhuis van het plaatsje Morbecque uitgenodigd tot gesprekken met lokale bestuurders

Het lijkt er dus op dat de opstand van Gele Hesjes hier langzaam maar zeker lijkt te stranden. Wat de Gele Hesjes echter zeker toegeschreven moet worden is dat zij na al die jaren het dominante identitaire politieke discours hebben doorbroken en het sociaal-economische discours weer op de kaart hebben gezet onder bredere lagen van de bevolking. Dit biedt weer perspectieven voor revolutionairen. Echter, met het verdwijnen van de Gele Hesjes, zijn de onderliggende onvrede en problemen nog niet verdwenen. Ongetwijfeld zal het verzet van de Gele Hesjes beweging zich in een nieuwe vorm reïncarneren en de autoriteiten wederom het vuur aan de schenen leggen.



Gele Hesjes buiten het Franse taalgebied


Ook buiten Frankrijk ontstonden er spontaan Gele Hesjes beweging. De Gele Hesjes in de lage landen zijn echter vanaf het begin af aan een erg slechte kopie van de protesten in Frankrijk en Wallonië (en later Brussel) geweest. Culturele verschillen en het ontbreken van de specifieke sociologische achtergrond, hebben ertoe geleid dat er in Nederland en Vlaanderen nooit een noemenswaardige Gele Hesjes beweging van de grond kwam. Het bleef beperkt tot een marginaal project van de bekende rechtse en identitaire groepjes (met idem identitaire thema’s als tegen het Marrakesh-akkoord, pleidooien voor een boerkaverbod en op PVV-achtige wijze op Rutte III afgeven in combinatie met af een toe een verdwaald sociaal thema zoals de afbraak van de zorg).

Gele Hesjes in de polder: braaf protesteren en zingen samen met burgerlijk-rechtse publicisten zoals Jan Dijkgraaf en Ebru Umar

Hoewel de linkse beweging in het begin de nodige afstand leek te bewaren van het Nederlandse Gele Hesjes fenomeen, lijkt daar ondertussen wat verandering in te zijn gekomen. Afgelopen zaterdag organiseerden de bekende linkse activisten een demonstratie in Utrecht. Zij stonden daar voor 'een beweging voor een socialer Nederland'. Maar niet in Gele Hesjes, nee, in Rode. Het klinkt allemaal wat SP/FNV-achtig en dat lijkt ook wel te kloppen. . Immers, het acht punten programma van deze Rode Hesjes is zo algemeen dat deze dag prominente FNV-medewerkers, SP’ers en hun leden (veelal studenten) en de IMT (International Marxist Tendency (8))* hand-in-hand liepen. Nee, van de - Gele dan wel Rode - Hesjes beweging in Nederland hoeven wij geen hoge verwachtingen te hebben.

De bekende middenklasse jongens en meisjes van de Internationale Socialisten & co. organiseren hun eigen sektarische Rode Hesjes protest als alternatief voor de 'xenofobe' Gele Hesjes

En wat betreft de Gele Hesjes in de rest van Europa? Tijdens protesten (een brede alliantie van vakbonden tot het extreemrechtse Jobbik aan toe) tegen Orbáns “slavenwet" in Hongarije (een wet die meer overuren en langere uitstel van uitbetaling ervan toe laat) doken er betogers in gele hesjes op, net als bij de laatste protesten in Catalonië voor de Catalaanse onafhankelijkheid. Ja, zelfs op de jaarlijkse LLL-demo in Berlijn (100 jaar nu) hadden enkele betogers Gele Hesjes aan. Daarvoor had Sahra Wagenknecht (Die Linke en de beweging Aufstehn) afzonderlijk in een videoboodschap, gehuld in een geel hesje uiteraard, opgeroepen om ook in Duitsland een Gele Hesjes-beweging te beginnen. Er waren geen exacte details bekend, maar er zou snel wat in 2019 beginnen. Laten we hopen dat dit niet een zodanig ‘succes’ als hier in Nederland wordt. Ook in London was er een marginaal reactionair “gele hesjes” protest om te pleiten voor een direct Brexit.

Gele Hesjes duiken op bij de militante straatprotesten tegen het neoliberale sociale afbraakbeleid van de rechtspopulistische Hongaarse president Viktor Orban 

_______________
Noten:

(1) In België zette de basis van de socialistische en christelijke vakbonden hun “eigen" bonzen dusdanig onder druk om ook eindelijk weer eens acties te voeren tegen het reactionaire liberale beleid van de regering-Michel. De stakingsbereidheid, aangezwengeld door de protesten van de Gele Hesjes in Frankrijk en Wallonië, was dusdanig groot dat de Belgische vakbonden nauwelijks moeite tot mobilisatie hoefde te doen om de acties tot een succes te maken. Op 15 dec. waren er 24-uurs stakingen in Charleroi en Luik. 260 metaal- en textielbedrijven waren dicht en industriezones waren geblokkeerd. In Brussel werd het pand van de werkgeversorganisatie VBO beklad met rode verf; in Namen werd het gebouw van de MR beklad met >>VBO beslist, MR voert uit<<. De grootste onvrede vond plaats in die sectoren met een laag gemiddeld loon en grote flexibiliteit omtrent het werk. Alleen in Vlaanderen was wederom de actiebereidheid klein en waren de bonden het oneens over de actiemethodes.


(2) Militante, maar vaak reactionaire en corporatistische beweging tegen speciale belastingen (waaronder ook weer ecotaksen) voor bijv. de binnenvaart, boeren, de varkensteelt etc.


(3) CRS (>>CRS = SS<<, aldus een leus van mei '68): een speciale politie eenheid, onderdeel van het leger en tevens reserve eenheid van het oorlogsministerie. Zij vallen wel onder het ministerie van Binnenlandse zaken.


(4) Vanaf de opkomst van de beweging flirtte mevrouw Le Pen al direct met de Gele Hesjes. Jammer voor haar had zij zich korte tijd vóór de beweging nog uitgesproken tégen de verhoging van het minimumloon, een latere eis van de beweging. Hierdoor verloor haar RN totale geloofwaardigheid, en werd de invloed van parlementair rechts bijna nihil. Des te meer ruimte kwam er voor radicalere krachten, zoals o.a. de pro-monarchistische Action Française (neofascisten) en andere radicalere nationalisten.


(5) Het perfect voorbeeld hiervan is Daniel Cohn-Bendit. Dit voormalige boegbeeld van mei '68 is dusdanig door de pro-Europese beweging opgeslokt, omdat hij dacht dat hij “het Systeem" vanuit haar eigen instituties zou kunnen veranderen. Hij is nu geëindigd met het op één lijn zitten met Macron. Dat hij vandaag de dag zelfs nog de hele geest van mei '68 verdraaid voor zijn eigen politieke gewin bewijst nog maar eens zijn conformisme aan “het Systeem”: ,,Wij vochten tegen een generaal, de Gele Hesjes willen een generaal aan de macht helpen”. Hierbij afkeurend doelend op het geweld tegen de pro-Europese liberale Franse staat onder Macron. Zo leert het verleden ook dat organisaties zoals de PCF en de CGT eind mei '68 de doodsteek gaven aan die beweging, en dus de Vijfde Republiek redde; dit door een akkoord te sluiten met President De Gaulle omtrent de verhoging van het minimumloon met 35% en de invoering van ondernemingsraden.


(6) De verhoging van het minimumloon zou bijv. uit het “sociale potje” v.h. staatsbudget moeten komen. ,,Deze ‘verhoging' van het minimumloon betaalt de werkloze", aldus een Geel Hesje. Een sigaar uit eigen doos dus. Ook de oproep van Macron aan bedrijven om een vrijwillige eindejaarspremie te geven aan hun werknemers werd gretig beantwoord door enkele grote bedrijven. Echter, niet omdat ze het zelf wat ging kosten, zij werden hier uiteindelijk door de Franse staat voor tegemoet gekomen.


(7) In Brussel werd bijv. de betoging van 1 december bezocht door vele oprecht bezorgde burgers die maandelijks de eindjes nauwelijks aan elkaar kunnen knopen, en demonstreerden veelal voor het eerst in hun leven. De betoging ontaardde in rellen bij de kleine Brusselse ring (uiteindelijk gingen er o.a. twee politiecombi’s in vlammen op), en kregen recentelijk vier voor het gerecht staande betogers absurd hoge straffen te horen: van één tot twee jaar cel.


(8) IMT: pseudo-trotskisten die o.a. steun geven aan links-bourgeoisregeringen zoals Venezuela, en deze zelfs verwarren met een gedeformeerde arbeidersstaat a la Cuba. Zij zijn niet voor de volledige onafhankelijkheid voor naties als Catalonië, Quebec en vormen vaak allianties met de vakbondsbureaucratie en vredesbewegingen evenals groene-alternatieven. Dit getuigt niet van een onafhankelijke proletarische klassenpolitiek.