Is Rusland imperialistisch?

De criteria die er gebruikt worden om te suggereren dat Rusland ‘imperialistisch’ zou zijn, zijn uitsluitend van militaire aard; namelijk het feit dat het beschikt over nucleaire wapens en dat het twee meedogenloze oorlogen heeft gevoerd tegen Tsjetsjenië. Maar militaire strijdkrachten en agressie zijn an sich nog niet datgene wat een land als imperialistisch definieert. 

Zoals Lenin al stelde, is "imperialisme kapitalisme op die trap van ontwikkeling, waarop de heerschappij van de monopolies en het financierskapitaal tot stand komt, de kapitaalexport een enorme betekenis heeft gekregen, de verdeling van de wereld tussen de internationale trusts is begonnen en de verdeling van het gehele grondgebied van de aarde tussen de grootste kapitalistische landen is voltooid" (Het imperialisme als hoogste stadium [1916], p. 109-110). De heerschappij over de gehele wereld door een handjevol imperialisten vormt de grootste barriere voor de economische ontwikkeling en sociale vooruitgang van de minder ontwikkelde naties. De constante strijd van de imperialistische machten om toegang van markten, grondstoffen en goedkope arbeidskrachten te verkrijgen leidt tot een voortdurende terugkeer van imperialistische oorlogen om zo activa* te verschaffen en deze te beschermen in het buitenland.

Rusland speelt géén rol in deze verdeling van de wereld op globale schaal. Maar Ruslands aanzienlijke militaire macht maakt het voor de imperialisten wel moeilijk om met haar te spotten. Overigens intervenieert Rusland niet in en bombardeert het géén andere landen over de gehele aardbol zoals de Verenigde Staten dat wel doet. En ook stuurt het géén troepen naar verafgelegen plekken om zo haar nationale belangen te bevorderen, zoals tweederangs imperialistische machten als Groot-Brittannië en Frankrijk dat wel plegen te doen. Rusland is een regionale macht, zij het wel één met imperialistische ambities.

Het Rusland van nà de Sovjet-Unie heeft nooit militair geïntervenieerd buiten de territoria van de voormalige Sovjet-Unie, op een zeer beperkte interventie in het voormalige Joegoslavië halverwege de jaren ’90 na, toen de Russen als ‘good cops’ voor de NAVO fungeerden. Moskou heeft twee meedogenloze oorlogen gevoerd in Tsjetsjenië om het zelfbeschikkingsrecht van de onderdrukte Tsjetsjenen (het recht om zich af te scheiden van Rusland) de kop in te drukken (een recht dat wij overigens steunen). Echter, wel meer landen die niet-imperialistisch zijn, onderdrukken minderheden binnen hun landsgrenzen, zoals bijvoorbeeld de Tamils in Sri Lanka of de Rohingya in Myanmar (Birma). Rusland vocht tevens om het pro-Russische Zuid-Ossetië een oorlog uit met Georgië, dat ondersteund werd door de Verenigde Staten. In deze oorlog tussen twee niet-imperialistische kapitalistische landen in 2008 vertegenwoordigde alleen het revolutionair defaitisme de juiste positie: De klassenbelangen van zowel de arbeiders van Georgië als die van Rusland waren beide destijds gelegen in de strijd ter omverwerping van de eigen respectievelijke kapitalistische heersers d.m.v. een socialistische revolutie.


Herrezen uit de kapitalistische contrarevolutie van 1991-1992 vertegenwoordigt het Rusland van na de Sovjet-Unie een historisch uniek en ongekend fenomeen. Doordat de Russische industriële ontwikkeling primair plaatsvond dmv de gecollectiveerde economie van een arbeidersstaat, past het hedendaagse Rusland niet geheel in de categorie van de langdurige gevestigde kapitalistische landen.


De Russische economie, gesterkt door de hoge prijzen voor fossiele brandstoffen gedurende het grootste deel van het afgelopen decennium, heeft zich grotendeels hersteld van het zwarte gat, waar het in getuimeld was na de kapitalistische 'shock-therapie' van de jaren ’90. Maar het heeft niet de economie van een imperialistische macht. Ruslands nieuwe kapitalistische heersers hebben de beschikking over een grote industriële basis en een uitgestrekte infrastructuur in een land met een enorme hoeveelheid natuurlijke rijkdommen. Echter, haar industrie komt wezenlijk tekort in vergelijking met andere ontwikkelde kapitalistische landen qua techniek en productkwaliteit. Geen enkele tak van de Russische industriële productie kan concurreren met die van de internationale markt, behalve die van de bewapeningsindustrie (welke grotendeels is geërfd van de Sovjet-Unie). In tegenstelling tot de imperialistische landen, welke zich kenmerken door de export van kapitaal, exporteert Rusland primair natuurlijke rijkdommen, géén kapitaal. Ruslands economie is sterk afhankelijk van zijn aardolie- en gassector, die in 2013 verantwoordelijk was voor 16% van het bruto nationaal product, 52% van de federale regeringsinkomsten en meer dan 70% van de export. Wat door moet gaan voor 'investeringen' over de landsgrenzen, neemt vaak de vorm aan van kapitaalvlucht naar imperialistische centra of naar belasting-paradijzen.

 

Delen van de heersende klasse in de BRD zoeken naar een alliantie met Rusland als middel ter realisering van wat zij zien als Duitslands “natuurlijke” rol als heerser over Eurazië. Maar 'Atlanticisten' zoals bondskanselier Angela Merkel nemen wel een minder oorlogszuchtige houding aan tegenover Rusland dan Washington dat doet. Tot op de dag van vandaag echter hebben de heersers van de Verenigde Staten en de BRD hun alliantie behouden in hun streven om de Russische invloed in de andere landen van de voormalige Sovjet-Unie terug te dringen of te minimaliseren. Dientengevolge heeft de door de BRD gedomineerde EU samen met Washington de opgelegde sancties tegen Rusland vanwege haar acties in Oekraïne gehandhaafd.

De bestaande imperialisten, met de Verenigde Staten voorop, gaan door met het weren van Rusland uit hun club. De imperialistische NAVO-alliantie is uitgebreid tot en met Oost-Europa (in het geval van Estland en Letland, tot pal aan Ruslands grenzen), de Verenigde Staten intensiveert het ontplooien van tanks en ander zwaar materieel in de regio en voor de eerste keer sinds het einde van de Koude Oorlog, bediscussieert de NAVO de versterking van zijn nucleaire afschrikmiddelen.  Het US-imperialisme heeft ook de kleuren “revoluties” gesponsord om zo pro-Washington regimes in diverse voormalige republieken van de Sovjet-Unie te installeren. De door de Verenigde Staten gesteunde coup in Oekraïne van het afgelopen jaar, welke een fascistisch geïnfecteerd en extreem anti-Russisch regime aan de macht bracht, is hiervan het meest recente voorbeeld.


Dienen we thans de soldaten van alle oorlogsvoerende partijen in Oekraïne op te roepen om 'de geweren om te draaie' en tegen de eigen kapitalistische heersers te richten: d.w.z., dient onze positie er één te zijn van revolutionair defaitisme? Dat was wèl Lenin’s positie in de Eerste Wereldoorlog, die een inter-imperialistische oorlog was, uitgevochten om de herverdeling van de wereld onder imperialistische machten.


In scherp contrast hiermee is het huidige conflict in Oekraïne het directe resultaat van US-imperialistische machinaties; een burgeroorlog. Activisten in het Oostelijk gedeelte van het land, wat etnisch gemengd, maar overheersend Russischtalig is, kwamen in opstand, omdat het ultra-nationalistische Oekraïense regime hun nationale rechten met voeten trad. Het Kiev-regime reageerde dmv het mobiliseren van het leger en van neonazistische vrijwilligersbataljons – die steden bombarderen, onschuldige burgers vermoorden en ziekenhuizen en industriële installaties vernietigen. Het dient te worden onderstreept dat, hoewel de rebellen in Oost-Oekraïne gesteund worden door Rusland, Moskou er evenwel niet in is geïnteresseerd om Oost-Oekraïne te annexeren. In tegenstelling tot de herhaaldelijke beweringen van de kant van Kiev en zijn imperialistische beschermheren dat het Russische leger binnen zou zijn gevallen, heeft Poetin tot nu toe een regelrechte oorlog met het Kiev-regime duidelijk vermeden.

Revolutionaire socialisten dienen wel degelijk partij te kiezen in dit conflict: De belangen van de arbeidersklasse – in Oekraïne, Rusland en op wereldschaal – liggen in de verdediging van de bevolking in Oost-Oekraïne en het recht op nationale zelfbeschikking. Het feit dat we in militair opzicht aan de kant van de 'pro-Russische' strijdkrachten in Oost-Oekraïne staan, betekent niét dat we ook maar de geringste vorm van politieke steun (op welke wijze dan ook) aan de leiders van de nationalistische rebellen of aan het Poetin-regime geven. Onze verdediging van de bevolking van Oost-Oekraïne ligt in het verlengde van de benaderingswijze van Lenin, die onderstreepte dat het recht op zelfbeschikking essentieel is ter bestrijding van het nationaal antagonisme teneinde aldus omstandigheden te creëren, waar arbeiders van verschillende naties de kans krijgen om in te kunnen zien dat de 'eigen' kapitalistische heersende klasse de vijand is, en niet zijzelf onderling. 

*Activa = het geheel van de werkelijke bezittingen van een onderneming