EZNL: De Nationaal-Revolutionaire strijd in Latijns-Amerika

Het Zapatistisch Nationaal Bevrijdingsleger (Ejército Zapatista de Liberación Nacional of afgekort EZLN) is een, deels gewapende, revolutionaire beweging actief in Chiapas, een van de armste delen van Mexico. Het Bevrijdingsleger kwam in 1994 onder leiding van de charismatische subcommandante Marcos in opstand tegen de Mexicaanse regering en de grootgrondbezitters. Sindsdien hebben zij het gezag over een deel van de Lacandón jungle. Aanhangers van het EZLN worden Zapatisten (Zapatistas) genoemd. Het EZLN is een revolutionaire antikapitalistische beweging die zich tegen het globalisme verzet en die streeft naar een volledige autonomie van het Indiaanse volk. Haar naam is een eerbetoon aan de Mexicaanse anarchistische opstandelingenleider Emiliano Zapata (1879-1919). Deze arme mestizo die een heldenstatus in Mexico geniet, gaf zijn leven voor een inheemse agrarianisme en was de grondlegger van het post-revolutionaire Ejido systeem dat collectief land aan de inheemse gemeenschappen toekende. Na 5 eeuwen van etnische onderdrukking van de inheemse Mexicaanse bevolking heeft de Zapatistische beweging niet enkel de nationale identiteit vernieuwd, maar deze aan een inheems bewustzijn verbonden. De EZLN heeft de Maya's als collectieve identiteit  herontdekt en strijdt voor de etnische rechten van deze inheemse bevolking.

Toen op 1 januari 1994 duizenden gewapende Zapatisten San Cristobal, het eens machtige centrum van het Spaanse kolonialisme, en andere steden in Chiapas innamen, kreeg de nationale bevrijdingsstrijd van het EZNL en de "vergeten" Maya's wereldwijde aandacht. Zij kwamen in opstand tegen het falen van President Carlos Salinas de Gortari om de arme inheemse bevolking op het platteland te beschermen tegen de neoliberale hervormingen van de "Noord-Amerikaanse Handelsovereenkomst" (NAFTA). Toen NAFTA werd gecreëerd werden multinationale ondernemingen sterk bevoordeeld ten koste van de werkende klasse in zowel Noord- als Zuid-Amerika. NAFTA werd echter niet alleen door de Zapatisten verworpen om wat het zou doen, maar vooral om wat het betekende; het einde van de inheemse levensstijl. Als antwoord op deze neoliberale uitbuiting bezetten de Zapatisten landgoederen, bevolkingscentra en eisten zij volledige autonomie voor de inheemse bevolking. In de tien dagen die hierop volgden vonden tijdens gevechten met het Mexicaanse regeringsleger zo'n 150 mensen de dood alvorens er een wapenstilstand gesloten werd. Vredebesprekingen resulteerden eind 1995 in de "Wet voor vrede in Chiapas"  waarin de Mexicaanse regering enkele concessies deed aan de inheemse bevolking.

In 1996 werden de besprekingen tussen de Mexicaanse regering en de Zapatisten echter weer opgeschort. Reden hiervoor was dat President Carlos Salinas de Gortari zijn beloften en afspraken niet na kwam en de (door Emiliano Zapata geïnspireerde) wetten voor agrarische hervorming dusdanig herschreef dat de overblijvende Ejidos werden geprivatiseerd. Hiermee veranderde de oorlog van een directe confrontatie tussen de EZNL en het Mexicaanse leger, in een oorlog van intimidatie door het leger en paramilitaire huurlingen tegen de inheemse bevolking in Chiapas. Dit resulteerde in verscheidene aanvallen en moordpartijen door paramilitairen op Maya gemeenschappen die de Zapatisten steunden. Als tegenoffensief gingen tienduizenden Zapatisten vreedzaam de straten op in een stille mars eind 2012, het einde van de Maya kalender. Vandaag de dag legt de EZNL de nadruk op vreedzame en niet-gewelddadige vormen van actie; zij is getransformeerd in "een geweldloos leger". 

Het nationalisme van de Zapatisten kenmerkt zich door haar strijd tegen het kapitalisme en globalisme ten gunste van autonomie, sociale gerechtigheid en directe democratie. De EZNL vertegenwoordigt de roep van de inheemse bevolking van Latijns-Amerika voor culturele eigenheid, territoriale rechten en controle over de eigen natie en de eigen economie. Hoewel haar nationale bevrijdingsstrijd zich tot Chiapa en de Lacandón jungle beperkt, is de symbolische betekenis van haar nationalisme voor eenieder toegankelijk. Hun charismatische leider Marcos heeft van de EZNL een universele en filosofisch toegankelijke beweging gemaakt, desondanks heeft hij de voortgang en versterking van het Zapatista nationalisme weten te behouden. Hoewel de EZNL in 1983 opgericht werd, put haar nationalisme inspiratie uit eeuwen van nationaal verzet tegen buitenlandse onderdrukking en de historische strijd voor nationale bevrijding van volkeren wereldwijd.